Inspiracją do napisania tej książki były badania i odkrycia amerykańskiego lekarza stomatologii i podróżnika, dr. Westona Andrew Price’a (1870–1948), uwieńczone obszerną i wyczerpująco udokumentowaną publikacją w postaci książki pt. Nutrition and Physical Degeneration (pol.: Odżywianie a rozwój chorób). Hasło przewodnie tego dzieła brzmi następująco: Pełne życie to takie, w którym przestrzegane są prawa Matki Natury [Price, 1939][1].
Price podróżował po całym świcie w latach trzydziestych ubiegłego stulecia, docierając do kilkunastu prymitywnych społeczności – pozostałości rdzennych grup etnicznych na każdym kontynencie. Społeczności te żyły w całkowitej izolacji od cywilizacji, odżywiając się jedynie lokalnymi pokarmami naturalnymi, nietkniętymi przez przemysł spożywczy. Diety tych ludzi były odmienne, niekiedy skrajnie różne. Na przykład w żywieniu Eskimosów z dalekiej północy dominowało białko i tłuszcz, podczas gdy u niektórych plemion afrykańskich – roślinne węglowodany. Cechą wspólną wszystkich prymitywnych diet była naturalność pokarmów, ich wielokrotnie wyższa wartość odżywcza w porównaniu z żywnością ówczesnych społeczeństw ucywilizowanych, obecność białka pochodzenia zwierzęcego oraz nieograniczone spożycie tłuszczu.
Pierwszym odkryciem lekarza dentysty był fakt, że prymitywni ludzie mieli doskonałe uzębienie: pięknie wykształcone łuki zębowe, brak deformacji i ubytków spowodowanych próchnicą; próchnica nie występowała wcale lub tylko w minimalnym stopniu. Ludzie ci cieszyli się też doskonałym zdrowiem ogólnym. Nie cierpieli na choroby chroniczne, obce im były tzw. choroby cywilizacyjne. Nie wiedzieli, co to gruźlica. Mieli doskonale rozbudowane kości, byli odporni i silni. Zadziwiali ostrością zmysłów, a także mądrością i inteligencją oraz zasobem wiedzy, na przykład weterynaryjnej. W tej doskonałej kondycji psychofizycznej dożywali późnego wieku. Panowała wśród nich harmonia, nie występowały choroby psychiczne czy problemy społeczne. Nie potrzebowali przychodni, szpitali ani więzień. Nie korzystali z leków farmakologicznych, nie stosowali szczepionek.
Drugie odkrycie wiązało się z obserwacją zmian zdrowotnych, jakie pojawiały się tuż po zetknięciu się tych dziewiczych ludów z cywilizacją, w wyniku wpływu kolonizatorów, zapoczątkowania wymiany towarowej, budowania dróg itp. Był to moment, w którym do prymitywnych społeczności zaczęła docierać żywność przemysłowo przetworzona: oczyszczona mąka, biały ryż, cukier, słodycze, dżemy, żywność konserwowana w puszkach, skondensowane mleko. W wyniku tej zmiany w krótkim czasie pojawiła się wyraźna i postępująca próchnica zębów, a także inne choroby. W pierwszym pokoleniu dzieci narodzonych po zajściu zmiany w odżywianiu pojawiły się deformacje twarzy, łuków zębowych i zębów, a także niekorzystne zmiany w kośćcu całego ciała. Poza tym dzieci były mniej odporne na choroby. Lekarz zauważył, że niekorzystne zmiany dotyczyły również potencjału rozrodczego człowieka; dzieci rodziły się coraz słabsze. Price dokonał też całościowego porównania stanu zdrowia społeczeństw pierwotnych i nowoczesnego społeczeństwa amerykańskiego, z którego pochodził. Porównał jakość żywności i gleb. Wyniki jego badań nie pozostawiają złudzeń: stan gleb, żywności i zdrowia ludzkiego w warunkach naturalnych jest zdecydowanie lepszy w porównaniu ze stanem w krajach rozwiniętych.
Price badał indywidualnie mieszkańców odizolowanych rejonów, a także czaszki i szkielety pochodzące z wykopalisk. Dokonywał analizy chemicznej próbek ludzkiej śliny, gleby i żywności w swoim prywatnym laboratorium w Ohio. Próbki pochodziły zarówno z terenów dziewiczych, jak i tych opanowanych przez współczesną mu cywilizację. Robił porównania i zestawienia wyników analiz. Wszystko skrupulatnie zapisywał i fotografował. Całą dokumentację przedstawił we wspomnianej książce.
Nauka Price’a jest wciąż aktualna. Promują ją dwie fundacje, które, zrzeszając rozmaitych specjalistów zajmujących się żywieniem i zdrowiem człowieka, prowadzą działalność edukacyjną i badawczą: The Price-Pottenger Nutrition Foundation (założona w 1952 roku) oraz The Weston A. Price Foundation (założona w 1999 roku).
W niniejszej książce przedstawiam i rozwijam wątki podjęte przez Price’a w kontekście naszej rzeczywistości XXI wieku, daleko bardziej zmodernizowanej w porównaniu z czasami, w jakich lekarz prowadził swoje badania, tj. pierwszą połową XX wieku. Analizuję wpływ współczesnej żywności na zdrowie ludzkie. Obecnie żywność dostępna dla przeciętnego człowieka pochodzi głównie z wielkoprzemysłowych upraw i hodowli oraz wysoce rozwiniętego przemysłowego przetwórstwa spożywczego. Próbuję odpowiedzieć na pytanie, jakie ma to znaczenie dla stanu zdrowia, analizując wybrane procesy technologiczne przemysłu spożywczego oraz metody upraw i hodowli powszechnie stosowane w rolnictwie.
Według dominujących opinii nowoczesne, wielkoobszarowe uprawy monokulturowe, zastosowanie pestycydów, GMO, konserwantów oraz przetwarzanie żywności zwiększają jej dostępność fizyczną i ekonomiczną, w związku z czym praktyki te służą wyżywieniu ludzkości i zapobiegają ogólnoświatowemu problemowi głodu. Takie były założenia nowoczesnych koncepcji, które zaczęto wprowadzać na szeroką skalę do rolnictwa i przetwórstwa spożywczego już w połowie XX wieku, tuż po drugiej wojnie światowej. Należy się jednak zastanowić nad ich rezultatem: niedożywieniem jakościowym współczesnego człowieka oraz spadkiem jakości i skróceniem jego życia wskutek chorób dietozależnych, takich jak nowotwory, miażdżyca, nadciśnienie, choroby serca, udary, cukrzyca, otyłość. Czy rzeczywiście o to nam chodziło kilkadziesiąt lat temu?
Jako dietetyk pragnę zwrócić uwagę na istotę zdrowotności każdej diety, niezależnie od jej specyfiki, gdyż we współczesnych zaleceniach dietetycznych promowanych przez oficjalne instytucje najważniejszy, uniwersalny aspekt zdrowej diety wydaje się być niedostrzegany. Celem tej książki jest wykazanie, że u podstaw zdrowej diety człowieka leży jej naturalny charakter, pożywienie wytwarzane w zgodzie z prawami natury, bez użycia współczesnych wątpliwych metod uprawy roślin i hodowli zwierząt oraz szkodliwych technologii przetwórstwa stosowanych w przemyśle spożywczym. W dobie coraz większego skażenia środowiska, wyjałowienia gleb i spadku jakości odżywczej żywności zastosowanie naturalnego i niezanieczyszczonego toksycznymi substancjami pożywienia w profilaktyce zdrowotnej i dietoterapii staje się koniecznością. W swojej argumentacji opieram się na źródłach naukowych i popularnonaukowych, starannie dobierając autorów, którymi są lekarze, dietetycy, naukowcy i inni specjaliści.
Wydając tę książkę, chciałabym również zwrócić uwagę polskich czytelników i polskich wydawców na postać dr. Westona Price’a i jego ponadczasowe dzieło – Nutrition and Physical Degeneration, opublikowane po raz pierwszy w 1939 roku i wznawiane wielokrotnie, po dzień dzisiejszy (ostanie – 8 wydanie pochodzi z 2016 roku). Ta niezwykle wartościowa publikacja, pełna odniesień o charakterze dokumentalnym, naukowomedycznym, biologicznym, geograficznym i historycznym, została doceniona przez lekarzy, w tym dentystów, dietetyków, a także przeciętnych czytelników – laików na całym świecie. Warto, aby ukazała się w języku polskim i dała się poznać polskiemu społeczeństwu.
Kwiecień 2020
[1] Przekład tytułu i cytatu: Ewa Gierula
Pingback: Żywność a zdrowie człowieka