Wpływ oświetlenia na zdrowie człowieka

Photo by David Tomaseti on Unsplash

Oświetlenie pomieszczeń, w których przebywamy, jest jednym z istotnych – pozadietetycznych – czynników zdrowia. Dlatego moim Pacjentom lub ich Opiekunom w wywiadzie wstępnym zawsze zadaję pytanie o rodzaj oświetlenia stosowanego w domu. Zalecam im:

• eliminację świetlówek, w tym świetlówek kompaktowych (potocznie zwanych „żarówkami” energooszczędnymi);
• eliminację lamp ledowych;
• zastosowanie żarówek tradycyjnych;
• zastosowanie żarówek halogenowych;
• maksymalne ograniczenie kontaktu z ekranami (telewizora, komputera, smartfona itp.), dotyczy to w szczególności dzieci oraz czasu po zapadnięciu zmroku;
• rezygnację z używania okularów przeciwsłonecznych.

Jakie jest uzasadnienie powyższych zaleceń? O tym poniżej.

Aby zrozumieć istotę wpływu światła na zdrowie ludzkie, należy zdobyć pewną minimalną wiedzę w dziedzinie fizyki, a także, a może przede wszystkim – w zakresie fizjologii człowieka. Brakuje fachowców łączących te dwie dziedziny, brakuje lekarzy wychodzących poza ramy nienadążającej za rozwojem cywilizacji medycyny akademickiej, brakuje inżynierów interesujących się funkcjonowaniem organizmu ludzkiego. Na szczęście na mojej ścieżce pojawił się kiedyś człowiek, który w logiczny sposób potrafi łączyć kropki rozsiane na dwóch polach: inżynierii i fizjologii. Tym człowiekiem jest Pan Paweł Wypychowski – absolwent Elektroniki i Telekomunikacji Wydziału Elektrycznego Politechniki Szczecińskiej (nota biograficzna).

Poniżej zamieszczam fragment filmu z warsztatów przeprowadzonych przez Pawła Wypychowskiego pozwalający zrozumieć podstawowe kwestie dotyczące wpływu oświetlenia na nasze zdrowie. Zanim jednak przejdę do meritum, wyjaśnię w możliwie prosty sposób potrzebne nam pojęcia z zakresu fizjologii organizmu ludzkiego oraz przedstawię grafiki obrazujące spektrum fal elektromagnetycznych, w tym – świetlnych.

Kortyzol – hormon stresu produkowany przez korę nadnerczy; największe jego stężenie występuje rano – hormon ten mobilizuje nas do działania, a więc ma bardzo pozytywną rolę do spełnienia. Wieczorem, w niezakłóconym środowisku naturalnym, zmniejsza się jego ilość w organizmie. Kortyzol produkowany jest w dużej ilości w sytuacji przedłużającego się stresu – psychicznego lub fizycznego. Wówczas hormon ten tłumi układ rozrodczy (stąd zanik miesiączkowania, problemy z zajściem w ciążę itp.) oraz układ odpornościowy (stąd rozmaite choroby – począwszy od infekcji, na nowotworach kończąc), aby pomóc organizmowi w poradzeniu sobie ze stresem. Stale podwyższony kortyzol przyczynia się do nadmiernego wzrostu glukozy we krwi, insulinooporności i wynikającej z tych zjawisk całej gamy zaburzeń zdrowotnych. Poza tym prowadzi do bezsenności. Na wytwarzanie kortyzolu, oprócz stresu w potocznym rozumieniu, wpływ ma również światło i inne czynniki stresu fizjologicznego.

Melatonina – hormon produkowany przez szyszynkę, zwany hormonem snu; największe jego stężenie występuje w nocy. Wydzielanie melatoniny zależy od światła docierającego do siatkówki oka. Zaktywowana impulsami świetlnymi siatkówka wysyła impulsy elektryczne do mózgu, które ostatecznie docierają do szyszynki. Jest to sygnał dla tego gruczołu do ograniczenia syntezy i wydzielania melatoniny. A więc synteza i wydzielanie melatoniny do krwi są hamowane w ciągu dnia, gdy światło pada na siatkówkę, natomiast nasilają się w czasie nocnych ciemności. Melatonina reguluje nasz dobowy zegar biologiczny. Jej inną ważną rolą jest regulacja działania układu odpornościowego: hormon ten może zarówno nasilać, jak i hamować reakcję zapalną, w zależności od potrzeb organizmu – odgrywa rolę “bufora immunologicznego”. Melatonina i jej metabolity eliminują wolne rodniki, wykazując działanie antyoksydacyjne. Melatonina syntetyzowana jest przede wszystkim w szyszynce, poza tym, w mniejszych ilościach – w komórkach przewodu pokarmowego, siatkówki oka, skóry oraz w komórkach odpornościowych. Melatonina powstała poza szyszynką nie jest powiązana z rytmem dobowym – jej wydzielanie nie zależy od światła. Receptory melatoniny znajdują się nie tylko w ośrodkowym układzie nerwowym, lecz także w większości komórek organizmu – w tym w komórkach odpornościowych.

Siatkówka oka – tkanka wyspecjalizowana w odbiorze informacji świetlnej.

Melanopsyna – barwnik występujący w światłoczułych komórkach zwojowych siatkówki (odkryty w 1998 r.). W oku kręgowców występują dwa odmienne szlaki odbioru światła: wzrokowy i niewzrokowy. Szlak wzrokowy związany jest z dwoma światłoczułymi barwnikami: rodopsyną, znajdującą się w pręcikach siatkówki oka, oraz jodopsyną – obecną w czopkach siatkówki. Szlak wzrokowy służy do tworzenia obrazów. Natomiast w szlaku niewzrokowym fotony wychwytywane są przez malanopsynę. Szlak niewzrokowy rejestruje zmiany w intensywności promieniowania oraz odpowiada za regulację rytmów biologicznych i odruch zwężenia źrenicy. Prawdopodobnie oba systemy współpracują ze sobą. U młodych ssaków „widzenie niewzrokowe” pojawia się pierwsze, a dopiero potem rozwija się klasyczny szlak wzrokowy. Dzięki temu następuje odpowiednio szybka synchronizacja rytmów dobowych z oświetleniem otaczającego świata. Niektóre osoby niewidome zachowują zdolność do syntezy melatoniny pod wpływem zmiany natężenia światła, a co za tym idzie – do fotoregulacji rytmu dobowego, dzięki obecności szlaku niewzrokowego – w tym melanopsyny.

Melanina – barwnik (grupa pigmentów) występujący m.in. w skórze, który pod wpływem światła słonecznego (UV) zmienia jej kolor na ciemniejszy, chroniąc w ten sposób organizm przed nadmiarem promieniowania ultrafioletowego.

Widmo fal elektromagnetycznych – w tym światła widzialnego, podczerwieni i ultrafioletu:

Źródło ilustracji: AGH

Widmo światła widzialnego pochodzącego z różnych źródeł:

Źródło ilustracji: trykowskastudio.pl

Uwaga: widmo światła dziennego zmienia się wraz z upływem pór dnia – pod wieczór zwiększa się w nim ilość pasma czerwonego i podczerwonego oraz zmniejsza się zakres niebieski. Przedstawione na ilustracji widmo światła dziennego dotyczy godzin okołopołudniowych. Pamiętajmy, że z oświetlenia sztucznego korzystamy przede wszystkim w godzinach popołudniowo-wieczornych, a więc warto zadbać, aby oświetlenie to było jak najbardziej zbliżone – pod względem rozkładu widma – do światła słonecznego ze spektrum popołudniowo-wieczornym (żarówka, ewentualnie halogen).

Widmo światła dziennego o różnych porach dnia

Źródło ilustracji: warsztatwnetrz.pl

A teraz zapraszam do wysłuchania fragmentu wykładu Pawła Wypychowskiego z warsztatów, które odbyły się w lipcu 2020 r. w Lublinie:

Podsumowanie wykładu o wpływie światła na organizm człowieka:

1. Organizm po „eksploatacji dziennej” regeneruje się w nocy, dlatego najważniejszym miejscem, o jakie musimy zadbać, jest nasz dom i sypialnia.
2. Pola elektromagnetyczne i niewłaściwe oświetlenie pochodzące ze sztucznych źródeł zaburzają rytm dobowy organizmu.
3. Rytm dobowy regulowany jest przez melatoninę (nocą) oraz kortyzol (w dzień) – hormony przeciwstawnie działające.
4. Podstawą sekrecji melatoniny w organizmie jest ciemność, której powszechnie brakuje ze względu na oświetlenie ulic. Do największego stężenia tego hormonu dochodzi po około 3-4 godzinach przebywania w ciemności. Dlatego powinniśmy stworzyć sobie właściwe warunki ciemności w domu, w szczególności – w sypialni; nocą sypialnia powinna być całkowicie ciemna.
5. Powinniśmy zadbać o melatoninę endogenną, czyli tę wytwarzaną przez organizm, a nie egzogenną – w postaci tabletek. Suplementacja w dłuższym okresie nie zapewni nam zdrowia.
6. W oku za regulację rytmu dobowego odpowiada melanopsyna.
7. Organizm człowieka najlepiej działa w naturalnym środowisku świetlnym.
8. W naturalnym promieniowaniu słonecznym w godzinach porannych jest dużo barwy podczerwonej i czerwonej, a także dużo barwy niebieskiej. To jest wyraźny komunikat płynący z Natury do organizmu człowieka: mamy początek dnia – kończymy produkcję melatoniny, zaczynamy wytwarzać kortyzol. Sygnał ten jest bodźcem do rozpoczęcia dziennej aktywności – do „wyruszenia na polowanie”.
9. Wieczorem, w warunkach naturalnych, światło niebieskie znika z widma; powoli zaczyna dominować barwa czerwona i podczerwona. To są barwy, które nas regenerują.
10. Promieniowanie ultrafioletowe jest również istotne dla funkcjonowania organizmu ludzkiego, potrzebne jest m.in. do wytwarzania witaminy D. Zastępowanie naturalnej ekspozycji na słońce suplementacją witaminą D jest nieporozumieniem. Promieniowanie UV jest czynnikiem pożytecznego stresu fizjologicznego, analogicznego do stresu, jakim jest wysiłek mięśni w ciągu dnia. Stres ten powoduje mikrozniszczenia, które następnie mobilizują oko i cały organizm do regeneracji – wieczorem i w nocy. Taka cykliczna, niezaburzona regeneracja, powiązana z odnową tkanek, jest warunkiem wzmocnienia organizmu i zwolnienia procesu starzenia się. Natomiast zaburzenie tej regeneracji powoduje problemy zdrowotne i osłabienie organizmu, w tym oczu.
11. Stymulacją regeneracji oka jest obszar światła podczerwonego i czerwonego. Dla melanopsyny najbardziej stymulującym zakresem światła jest barwa niebieska, natomiast fale czerwone i dłuższe – nie oddziałują na nią. Dlatego używanie lampy ledowej wieczorem, po godzinie 16.00, daje organizmowi fałszywy sygnał: „Wstawaj, budź się do dnia, zamknij produkcję melatoniny!”.
12. Promieniowanie podczerwone i czerwone występuje we wszystkich źródłach termicznych, czyli w takich, które wydzielają światło, bo się podgrzewają. Należą do nich: ogień, palący się gaz, świeca, lampa naftowa, tradycyjna żarówka, halogen. W tych źródłach jest mało barwy niebieskiej. Żarówki, po świecach, są najlepsze pod względem biokompatybilności na zimowe wieczory – nie zaburzają rytmu dobowego.
13. W widmie lamp energooszczędnych – ledów i świetlówek – jest bardzo dużo barwy niebieskiej. Barwa ta pobudza organizm i powoduje mikrozniszczenia, tak jak promieniowanie ultrafioletowe światła słonecznego. W lampach tych brakuje podczerwieni. Używając lamp energooszczędnych, oszczędzamy na rachunkach za energię i tracimy zdrowie.
14. Nie ma znaczenia, czy światło z lampy ledowej jest bardziej białe, czy żółte (czyli ile ma w sobie zakresu niebieskiego); i tak brakuje w nim podczerwieni i za mało jest czerwieni.
15. Szyby w oknach poważnie ograniczają dopływ promieniowania regenerującego, a więc podczerwonego i czerwonego; im bardziej nowoczesne, energooszczędne szyby, tym mniej tego promieniowania.
16. Stosunkowo niedawno odkryto, że malanopsyna znajduje się również w naczyniach krwionośnych i w skórze. Oznacza to, że skóra „widzi” barwy światła. Skóra ma bardzo duży wpływ na układ hormonalny. Najlepiej więc w możliwie dużym stopniu eksponować ją na światło naturalne – zdejmować zbędne ubrania, otwierać okna, pracować na zewnątrz, nie stosować filtrów (kremów) przeciwsłonecznych.
17. Rak skóry będący skutkiem intensywnego opalania się występuje u ludzi z zaburzonym cyklem dobowym (najczęściej u pracowników biurowych).
18. Przy pracy z komputerem warto dodać sobie światła czerwonego; można to zrobić, używając czerwonej lub rubinowej 100-watowej żarówki zakupionej w sklepie zoologicznym; takich żarówek używa się do naświetlania gadów.
19. Innym dobrym rozwiązaniem w kontakcie z ekranem jest używanie okularów typu Blue Block, które blokują niebieską barwę. Im więcej czasu spędzamy przed telewizorem, monitorem czy innego rodzaju ekranem, im bardziej oświetlamy pomieszczenia energooszczędnymi lampami – po zmroku, tym mocniejszy typ filtra w okularach powinniśmy zastosować.
20. Świetlówka jest szczególnie niekorzystna dla organizmu ludzkiego: widmo jej światła jest całkowicie nienaturalne (występują w nim bardzo ostre wzrosty wykresu), zupełnie inne od widma światła słonecznego, ponadto nie ma podczerwieni, po trzecie świetlówka migocze. Migotanie świetlówki nie jest dla nas widoczne, natomiast reagują na nie fotoreceptory, w związku z czym zaburza ono funkcjonowanie naszego organizmu.
21. Również większość ekranów migocze. Migotanie ekranów może powodować ból głowy i jest szczególnie niewskazane dla osób z problemami neurologicznymi.
22. Człowiek jest idealnie przystosowany, w wyniku ewolucji, do sygnałów wysyłanych do jego organizmu z naturalnego środowiska, i tylko w takim środowisku może być całkowicie zdrowy.
23. Promieniowanie ultrafioletowe wpływa przez oczy na stężenie melaniny w skórze. Noszenie okularów przeciwsłonecznych lub soczewek zaburza ten proces i naraża organizm na brak naturalnej ochrony przed słońcem. Może to przyspieszyć rozwój raka skóry.

Dla zainteresowanych – polecam pełny materiał z warsztatów Elektrosmog w pytaniach i odpowiedziach przeprowadzonych przez Pana Pawła, zaprezentowany na jego blogu. Można tam pozostawić komentarze, a także zadać Panu Pawłowi pytania, na które on sam osobiście postara się odpowiedzieć – warto skorzystać z okazji rozmowy z wysokiej klasy specjalistą:

Warsztaty w Lublinie / 2020-07-31

Warsztaty we Wrocławiu / 2020-08-29

Źródła:

MELANOPSYNA – NOWO ODKRYTY CHRONOBIOLOGICZNY RECPETOR ŚWIATŁA

BLUE LIGHT HAZARD, CZYLI CZY I JAK CHRONIĆ SIĘ PRZED NADMIAREM ŚWIATŁA

IMMUNOREGULACYJNE DZIAŁANIE MELATONINY. MECHANIZM DZIAŁANIA I WPŁYW NA KOMÓRKI PROCESU ZAPALNEGO

Kanał YouTube: Instytut Spraw Obywatelskich